zondag 13 oktober 2024
In Memoriam Jozef van den Berg
Nu is ook Jozef van den Berg
in de grote kofferkist gegaan,
bij al zijn schepselen
en bij de opgerolde Oceaan.
Er is met hem gespeeld,
of eigenlijk: er is in hem
en door hem heen gespeeld,
of moet je zeggen
dat hij met zich spelen liet,
zoals hij zelf heeft gespeeld
met de harmonicaslang
vijf centimeter diameter
die hij betoverde tot rups
en toen bij name riep –
Piet maar liefst –
en die daarna echt waar
begon te ademen
en zuchten met Brabants
accent en zeggen
hier ben ik –
Piet de Rups die
onherroepelijk bezield
en zonder dood te gaan
in de grote kofferkist
blijft voortbestaan.
2024
Vervolg van gisteren.
Jozef van den Berg (1949-2023) geldt als een van onze belangrijkste poppenspelers. O Oceaan (1988-1989) is de titel van een van zijn indrukwekkendste familietheaterprogramma’s, gespeeld met een groot, oprolbaar doek dat de oceaan verbeeldt.
Vermaard is zijn grote kofferkist, waarin zijn (met eenvoudige materialen, zoals vijf centimeter diameter harmonicaslang) zelfgemaakte poppen huisden, waaronder Portemonnee, Mannetje Pluim en Pietje Rups, die hij transformeerde tot heuse personages: die hij betoverde [...] en toen bij name riep […] en die daarna echt waar begon te ademen.
Met er is met hem gespeeld en dat hij met zich spelen liet verwijst Otten naar de laatste dertig jaar van Van den Bergs leven. In 1989 – de periode dat ook O Oceaan speelt – treedt hij op met zijn laatste voorstelling, getiteld Genoeg Gewacht. Dit stuk, gebaseerd op Wachten op Godot van Samuel Beckett, schrijft Van den Berg naar aanleiding van de ernstig ziekte van zijn broer Aloys, die dan lijdt aan een hersentumor en in die periode sterft.
Op 14 september 1989 vertelt Van den Berg, nog voor aanvang van zijn voorstelling, aan zijn Antwerpse publiek dat hij nooit meer zal spelen. Ik zal het u proberen uit te leggen. Ik hoop dat u […] respect hebt voor mijn beslissing. Ik zal nooit meer spelen. Ik ben een werkelijkheid genaderd die niet meer te spelen is. Ik heb ontzettend lang gezocht, ben overal geweest. Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie en die conclusie ben ik nu zelf, dat de zoeker zoekt, maar hij wordt gevonden. […] Om Christus, daarom alleen heb ik dit stuk gezocht. Ik weet nu dat dit zo is en ik stap uit dit vak. Daarom heb ik besloten: voor mij is het voorbij. […] Ik zoek de werkelijkheid. Ik kan geen dingen meer zeggen die niet waar voor mij zijn. Ik zeg u allen goeiendag. Mijn theaterleven zit er wat dat betreft op. […] Tot ziens…
Hij bereidt daarna nog twee religieus geïnspireerde programma’s voor – De Omgekeerde Wereld (1990) en De Ontmoeting (1991) –, maar op één enkele inspeelvoorstelling na zal hij die nooit spelen. Hij verlaat zijn vrouw en vier kinderen (onder wie latere theatermaker Lotte van den Berg en) trekt zich terug als kluizenaar, eerst in een fietsenstalling van het gemeentehuis van zijn woonplaats Neerijnen en daarna in een zelfgebouwde kapel de achtertuin van een bevriende dorpsgenoot.
Precies 23 jaar na dat onthutsende theaterafscheid staat hij, september 2014, opnieuw in Antwerpen. Naar aanleiding van het verschijnen van zijn biografie Jozef van den Berg. Van poppenspeler tot acteur van Christus, geschreven door Francis Jonckheere, komt hij vertellen over dat historische slot. Tien jaar later overlijdt hij, 74 jaar oud, in het Grieks orthodox klooster, waar hij zich een jaar eerder heeft teruggetrokken.
In een van de logboeken op deze website – de rubriek heb ik inmiddels gewist – heb ik uitvoerig geschreven over Jozef van den Berg, wiens werk en wiens levensloop grote indruk op mij hebben gemaakt. Zoveel zelfs dat ik besluit die geschreven stukken niet terug te zoeken en te dupliceren. Alleen in de grote kofferkist blijft hij voortbestaan.
Wordt vervolgd.
