vrijdag 23 februari 2024
Wat is een elftal? Wel, dat zijn er elf
En elf is drie plus drie plus drie plus twee
Althans in dit geval, zoals u ziet
Betreft het iets als voet- of handbal? Nee
Dit spel is enkel voor de erudiet
Elk elftal boekt zijn eigen overwinning
Het boeit, mits goed. Opwindend is het niet
Het wekt geen vandalisme, maar bezinning
En dat is toe te juichen, zeg nu zelf
De regels van het spel zijn echter strikt
Voor zwakbegaafden is het ongeschikt
1983
De versvorm Elftal uitgelegd. Hier nogmaals, maar dan anders:
Wat is een elftal? Wel, dat zijn er elf
En elf is drie plus drie plus drie plus twee
(U kunt me optelsommen toevertrouwen)
Betreft het hier een voetbalelftal? Nee
U dient in schakelrijm een tekst te bouwen
Van drie terzinen: voorts een distichon
Die tijdsbesteding zal u niet berouwen
’t Is heerlijk toeven op de Helicon
Men komt daar weer eens even tot zichzelf
Dit is een vorm die zich hanteren laat
En die voor ieder thema openstaat
2000
In principe een pentameter [1]. Rijmschema: abc bcd cda ee. Ontstaan? Drs. P: Ten behoeve van een literair radioprogramma [2] moest wekelijks een relevant versje de ether opluisteren. Uit de onwil om in iets stereotieps als het sonnet te vervallen, kwam de versvorm Elftal voort. Inmiddels is de officiële naam: Onzijn.
'Inmiddels is de officiële naam Onzijn.'
Drs. P heeft er, in zijn boek Versvormen (2000), meer over te zeggen: Sierlijkheid en hechtheid kenmerken de structuur. Door de korte strofen en de rangschikking der rijmen (met rondsluiting in regel 9) werkt ze melodieus, terwijl het distichon [3] onderaan – mits inhoudelijk – een doelmatig fundament vormt, vergelijkbaar met de twee slotregels van het Shakespearesonnet [4]. Het is dan ook raadzaam om dat tweetal zorgvuldig en liefst vroeg uit te werken. Verder dient de laatste terzine [5] krachtig te eindigen, met rijm op regel 1; houd daar dus tijdig rekening mee. Persoonlijk vind ik a en b mannelijk, c vrouwelijk het mooist.
In Tientallen Elftallen staan de 32 Elftallen die Drs. P’s voor KRO’s Spektakel schreef, alle met toelichting. Soms maar kort. Zo was Drs. P geen liefhebber van de poëzie van de literaire beweging De Vijftigers. Veel te gekunsteld. Drs. P: Van sommige onderwerpen wist ik weinig meer dan de naam en in bepaalde gevallen zou ik die situatie niet graag veranderen. Lucebert heet L.J. Swaanswijk, is geboren in 1924, neemt onder de Vijftigers een vooraanstaande plaats in en maakt ook tekeningen op zijn manier.
Wat is het, dat die Vijftigers bezielt?
Bezielde is misschien de juiste term
De stoet der letteren trekt eeuwig voort
Zij stonden protesterend in de berm
En wapperden met eigen taal en woord
Een nieuwe poëzie voor nieuwe tijden
Soms wordt een echo van hun stem gehoord
Er zijn er nog, die hun geloof belijden
Terwijl de vakman rustig verder pielt
De taal vernieuwt zich, ja, maar blijft zichzelf
En laat zich niet verdrijven door spuit 11.
[1]
Een versregel die uit vijf versvoeten bestaat, bijvoorbeeld vijf jamben (daling + heffing).
[2]
Spektakel, uitgezonden door de KRO. Drs. P werkte eraan mee in seizoen 1983-1984.
[3]
Distichon = strofe of gedicht van twee regels.
[4]
Het klassieke (Italiaanse) sonnet bestaat uit twee kwartrijnen (elk vier regels), gevolgd door twee terzinen (elk drie regels). Het octaaf (de eerste twee kwatrijnen) en het sextet (de laatste twee terzinen) vormen ieder een eenheid. Na het octaaf is er een inhoudelijke wending, chute of volta genaamd.
Het (Engelse) Shakespearesonnet bestaat uit drie kwatrijnen, gevolgd door een distichon (twee regels). Als er al sprake is van een inhoudelijke wending, is dat na de drie kwatrijnen; het afsluitende distichon is dan te lezen als een ‘conclusie’.
[5]
Terzine = strofe of gedicht van drie regels.
