maandag 13 maart 2023
daarna gingen we terug naar het huis,
dat op ons wachtte.
en dit was het wonderlijkste wonder:
wie had het bevolen wankel op een breekbare stenen handpalm te staan?
waarom is het niet vanuit het midden gespleten in een rottend bakstenen frame,
zodra we naar buiten waren gestapt,
onze dikke stilte meenemend,
ingepakt in postverzenddozen?
waarom wil de vloer geaaid worden, alsof er niets is gebeurd,
en raken de gordijnen je gezicht en handen aan, als vitragekatten met kanten staarten?
dit huis gromt, eenzaam en hongerig,
alsof het blij is dat het de weg naar ons vond;
onze echo koesterend, knuffelen de kamers onze spullen en onze silhouetten.
en wij hebben onze stijf geworden lichamen
aan de warme eettafel gezet,
we hebben ze in het fluisterende badwater gelegd,
om ze later op te rollen
in de baarmoeder duisternis van het bed
in de hoop geboren te worden
in de ochtend.
[Vertaling: Jacky Bax en Oksana Polman-Keresko.]
2023
Ik citeer Trouw, 11 maart 2023:
Hoe een oorlog je aan je eigen taal doet vastklampen, ervaart zij als geen ander. De Oekraïense taalkundige Yuliya Kazanova (39) doceerde Russisch aan de Groningse universiteit, maar sinds het uitbreken van de oorlog heeft ze zich op het Oekraïens gestort. Ze geeft nu zoomlessen Oekraïens aan de Amsterdamse Volksuniversiteit, die populair zijn.
‘Russisch is voor mij de taal van de oorlog, de agressor. Oekraïens de taal van de toekomst, de bevrijding. Ik spreek met bijna niemand meer Russisch, alleen vakmatig soms nog, als het niet anders kan’, vertelt ze in een gesprek waarin ze uiteenzet hoe gewone burgers in en buiten Oekraïne met hun taal bezig zijn.
‘Iedereen is aan het dichten geslagen. […] En dan denk je waarom dichten? Nou, een gedicht kan in kort bestek zo veel zeggen. Het is voor Oekraïners een manier om hun gevoelens, ook als een daad van verzet, compact te verwoorden. Sommigen noemen het poëzie in uniform.’
Het Oekraïense ministerie van cultuur stimuleert het schrijven van poëzie. Op de website van het ministerie zijn inmiddels 27.000 gedichten te lezen, onder het motto: oorlogen stoppen ooit, poëzie niet. Ook bekende schrijvers zijn gaan dichten, zoals Victoria Amelina, die laatst in The Guardian uitlegde dat het nu niet de tijd is om ingewikkelde romans met talloze personages en ingewikkelde plots te schrijven.
‘Staccato zeggen wat je op je hart hebt, de woorden zo rangschikken dat ze veel dragen.’ Zo verwoordt Max Rosochinsky het, die mederedacteur is van een bloemlezing van Oekraïense gedichten – Words of war, oorlogswoorden – waarmee al werd begonnen in 2014, toen de Donbas en de Krim werden geannexeerd.
Yuliya Kazanova en haar man verlieten Oekraïne vijftien jaar geleden. Ze kreeg een promotieplaats Engelse taal en letterkunde op de universiteit van Leeds en belandde daarna in Groningen, waar ze vorig jaar ook Oekraïense webinars gaf aan studenten en andere geïnteresseerden. […]
Inmiddels spreekt bijna 80 procent van de inwoners van Kiev Oekraïens, waar voorheen vooral Russisch werd gesproken, zo blijkt uit recent onderzoek. Een logische reactie op het weren van Oekraïens in de door Russen bezette gebieden van scholen en universiteiten. Oekraïense boeken zijn uit bibliotheken gehaald en soms zelfs verbrand.
Sinds afgelopen januari is het Russisch op de liberale universiteit van Kiev, de Kiev-Mohyljanska Academie, zelfs helemaal verbannen. De rector, die eerder literair criticus en onderwijsminister was, heeft daartoe in overleg met z’n staf besloten. Er wordt voortaan alleen les gegeven in het Oekraïens en Engels.
Net als in Nederland wordt in Oekraïne elk jaar een Nationaal Dictee gehouden. Afgelopen november deden daar meer mensen mee dan ooit. Voorgelezen werd een poëtische tekst van regisseuse Iryna Tsilyk over ‘jouw huis’, een emotioneel thema voor zo veel ontheemde Oekraïners. Kazanova: ‘Het dictee werd uitgezonden op radio, tv en voor het eerst ook op YouTube. Tienduizenden mensen schreven mee, ook in het buitenland. Er waren beelden van schrijvende mensen in bunkers, loopgraven, metrostations en in bibliotheken. De presentator kon zijn tranen niet bedwingen, omdat de tekst hem zo emotioneerde.’
Margraten (Zuid-Limburg). De enige Amerikaanse begraafplaats in Nederland. Met de graven van achtduizend Amerikaanse soldaten en met Muren van Vermisten met daarop bijna achttienhonderd namen. Tweede Wereldoorlog... Dit zou nooit meer mogen gebeuren... We weten inmiddels: het zal altijd blijven gebeuren. Hoelang? Tot de wereld vernietigd is. Niet eerder.
Foto: Arie Jan van Termeij, maart 2023.
Kazanova heeft twee gedichten uitgekozen die ze bijzonder vindt omdat ze goed weergeven hoe Oekraïners de oorlog ervaren.
Het ene is van de jonge Kateryna Balasjova (23), een studente aan de Kiev-Mohyljanska Academie, die ook privélessen Engels geeft. Zij schreef Terugkeer over het verlangen van Oekraïners ooit te kunnen terugkeren naar hun hopelijk niet verwoeste huis.
Het andere gedicht is van een piloot die sinds 2000 in het Oekraïense leger zit: Vasyl Moelik, 39. Hij schreef Ze woont in Lviv, over hoe het voelt als iemand om wie je geeft is gesneuveld.
