dinsdag 21 december 2021
Stel, er is een kamer. De kamer telt een vast aantal onderdelen.
Er is een raam op links. Er is licht dat erdoor valt. Een collier van parels
en een geel satijnen jakje met hermelijnen kraag. Steevast ook een tafel
om de onderdelen te tonen: kijk een brood, kijk een mandje.
Dit zijn de organen.
Op de achtergrond van de kamer prijkt een schilderij of landkaart.
Of tenminste een spijker. Dan is het doek even weg, staat het achter de kijker.
Schilderij, raam, spiegel en landkaart vormen de begrenzing
een tweede huid om in te wonen. Wonderlijk membraan dat ademt
tussen binnen en buiten.
Johannes Vermeer: De dame met de weegschaal (ca. 1664)
Enkel de bezoekers veranderen. Zij verplaatsen nu en dan de organen
staan stil in hun gesloten systeem van verf en marterharen
openen het raam, spelen luit of gitaar, lezen brieven, schenken melk
of staan bijna levendbarend in de Hollandse kamer.
Zoals deze dame.
Met haar buik voor zich uit als een gloeiende sikkel
lijkt ze lucht te wegen. En ze gaat zwanger. Maar van wat?
Bovendien, de vrouw weegt niet: ze wacht. Als een halve Maria
staat ze stil in haar blauwwitte buidel van de nacht. Niet te naderen
hart met twee schalen.
Men ziet veel in haar dat er niet is. Vroeger zei men: 'Type Vanitas.
De vrouw mediteert op het eeuwige leven.' Ze kreeg namen als
Weegster van Goud. Of van Parels. Haar buik leek een huiskamer vol.
Het was de glans die ons misleid heeft als aureolen, eeuwenlang.
Want de schalen zijn leeg.
En wie verwijzingen zoekt, diepzeekijken wil of juist hogere
waarden wil koesteren, moet dat vooral doen, maar dit is genoeg.
Dit volstaat voor mij, als een heidens geloof in het tastbare.
Het hogere huist in de kamer. Een raam is een broodkorst is een tafel.
Vermeer was de grote gelijkmaker.
Toen de schilder stierf, bleken de organen intact nagelaten:
het glas, de schilderijen, de landkaart en ook het gele jakje
dat nu eens door de ene, dan door de andere vrouw was gedragen
ze lagen nog altijd in de kamer, die niet leger leek dan anders.
Alleen de beheerder was verdwenen.
Geen schets of tekening bleef van hem over, vrijwel niets
is ons vandaag bekend, geen dagboekfragment of toevallige brief
behalve de brieven op zijn schilderijen, die sindsdien zijn verspreid
over Den Haag, Amsterdam, Berlijn, Parijs, New York en Washington DC.
De kamer heeft zich voortgeplant.
2.
Er bestaat ook een andere kamer. Deze kamer is nauwelijks verlicht.
Niets op tafel. Het is er stil en verlaten. Een klein rond raam
werd in de muur uitgespaard. Door dit gaatje piepte de wereld
naar binnen, verspreidde een hemelsblauwe kleur tegen de wand.
Dit was de bestuurskamer.
Vanuit dit vertrek werden jarenlang als losse parels leningen verstrekt.
Al wie een spiegel kon bewasemen ja zonder hulp een krabbel zetten kon
kreeg knikkers toegerold, terwijl intussen werd gepoogd de parel
te behouden, of tenminste de glans achter te houden en deze apart
nogmaals te verpatsen,
dóór te sluizen naar een nieuwe ruimte, om er dan het gewicht
van de glans los te beitelen en dit moedwillig als heilige
kredietwaardigheid op andermans tafel neer te leggen, telkens weer
andermans hoopvolle tafel - risico moet rollen, weg, snel weg
uit deze kamer, verder nog
van vertrek tot vertrek, tot in een laatste gitzwarte uithoek
ook de schaduw van het gewicht van de glans der voormalige parel
verwijderd was, en de mikmak zo vaak herverpakt dat de muren
uit zichzelf gingen schuiven en tunnels vormden, als zenuwbanen
in een systeem zonder uitgang.
En het systeem
zag dat het goed was
kop noch staart was het
kernloos en zonder maat
lichter dan ether was het
beter dan volmaakt.
Louter naar zichzelf verwijzend
was het almaar menigvuldiger geraakt. Het verspreidde zichzelf
in wijde extase als een hemelsblauw licht over de wateren, van New York
tot Parijs en Berlijn en Den Haag, Amsterdam - net zolang
tot niemand nog een spiegel van een raam kon onderscheiden.
Technisch gezien ging het
helemaal toppie. Wie eenmaal de moraal buiten beschouwing laat
kan zelfs in kanker een galante vorm van voortplanting zien
van pure winst in feite. Wij werden overwoekerd met voorspoed.
De sfeer sloeg pas om toen iemand naar het collier van parels vroeg.
De parels... tja. Waar waren die.
Als fonkelconfetti lagen ze verpulverd en uitgezaaid, ergens dáár
aan de randen van onze economie, mevrouwtje. Maar waar precies,
dat is de vraag. En de vrouw vroeg nogmaals om haar parels. In haar hand
twee schalen. Als een schemerbonk begon buiten de zon te dalen.
Badend in haar loodgele gloed
had de dame in Washington aldoor staan wachten. Nu keek ze toe
hoe de schalen eindelijk tot stilstand kwamen, hoe ter plekke
in een plots evenwicht tussen lucht en moedwillige lulkoek
heel dit systeem als een klaplong ineenstortte - kamer op kamer op kamer.
3.
Ik heb een voorstel.
Het wordt tijd onze zegeningen te tellen. Melk. Oorbel.
Baksteen van Delft. Wij zijn de eigenaars van licht. Als goede
beheerders zullen wij ons opnieuw met verf moeten voederen.
Moeilijk is dat niet.
Je neemt een schokvrije kist naar Amerika en vraagt daar:
'Het oranje gordijn, dat licht van links en die paar oude schalen
mogen wij die lenen? Over twee maanden brengen we alles terug.'
Maar dat doen we niet.
Dit doek blijft hier. Laat ons op deze manier alle kamers
ontmantelen en terughalen. We schuiven de boel weer in elkaar
gaan zitten in die ene kamer. Tellen wij rustig wat ons rest.
Dit is wat rest:
één spiegel. Twee handen. Zwart-witte vloer, gouden randen
gloeiende sikkel en ultramarijn. De sintels van een catastrofe
zijn tastbaar als een brood of glas. Eetbaar als een tafel.
Dit tenminste - dit is echt.
Laat de zwangere vrouw hier blijven, in dit gebouw. Niet uit hebzucht
maar uit lijfsbehoud. We gaven ze de glans van een parel als pand.
Dat moet volstaan. Laat ieder zijn eigen deel ontvangen.
Wij werden consequent belazerd
uitgewoond tot op het bot huisden we in dozen van optisch bedrog
maar die verf is van ons. Vandaag zullen wij leren kijken. Laat ons
verminderen in deze kamer, en wennen aan de magere jaren.
Laat ons met de allerlaatste
bonussen die wij nog hebben, die we uit de schaamteloze kieren
van onze ziel kunnen schrapen, onze doeken terughalen en zeggen:
dat is dus een brood. Dit is glas-in-lood. Zo voelt de schittering van water.
Het is nog niet te laat.
Kijk door het venster van buiten naar binnen. Kijk dan: er staat
wat er staat. En ja, dat is weinig. Maar ook wij zullen rijk zijn.
Wij zullen leren de trotse bezitters van lege schalen te zijn.
2009
In maart 2009 opende een expositie in het Rijksmuseum die gewijd was aan De dame met de weegschaal van Johannes Vermeer (1632-1675). Het museum kreeg het schilderij in bruikleen van The National Gallery of Art in Washington D.C. Als Dichter des Vaderlands (2009-2013) schreef Ramsey Nasr Rotterdam, 1974) dit actuele gedicht, dat 10 maart 2009 verscheen in NRC-Handelsblad. Hierin verwijst hij ook naar de grootste financiële crisis sinds de jaren dertig, waarin de wereld op dat moment verkeerde.
Het gedicht is (opnieuw) te lezen in Nasr Compacter. Een keuze uit de gedichten van Ramsey Nasr. Het achterplat:
Sinds hij zijn entree maakte in de letteren wordt de poëzie van Ramsey Nasr geprezen om zijn muzikaliteit, engagement, scherpte en humor. ‘Soms is hij venijnig, dan weer geestig, soms lichtvoetig, dan ronkend en cynisch,’ zo beschreef Trouw zijn werk ooit. In Nasr compacter brengt de auteur het beste uit ruim twintig jaar dichterschap bijeen. Voor deze verzamelbundel maakte hij een selectie uit 27 gedichten & Geen lied (2000), Onhandig bloesemend (2004), Onze-lieve-vrouwe-zeppelin (2006) en Mi have een droom; alle vaderlandse gedichten (2013). Van de ontroerende klaagzang ‘Geen lied’ tot het virtuoze en vernieuwende ‘Mi have een droom’ (‘wullah, poetry poet, let mi takki you 1 ding’) is Nasr compactertweehonderd pagina’s tintelende taal en brandende betrokkenheid. Even vurig als intiem, even verontwaardigd als liefdevol: deze bundeling is een bijzondere kennismaking of een waardevol weerzien met een groot dichter en denker.
Ook de drie gedichten die eerder voorbijkwamen in deze rubriek staan in deze bloemlezing: De dag kan komen, Ik wou dat ik twee burgers was (dan kon ik samenleven) en Voor Gerrit.
