zondag 05 april 2020
[Beluister hier.]
Leef als een kind
van de wind en van de liefde
en herken de open blik
in de ogen van een vreemde
Dans met de maan
sla je armen om de sterren
ga je dromen achterna
op de maat van de seizoenen
Heb het leven lief
als de stormwind gromt en als de lente komt
en verberg je niet
als de regen valt of de donder knalt
zing het hoogste lied
vlieg in vogelvlucht door de blauwe lucht
heb het leven lief
en wees niet bang
Huil als het moet
totdat je stikt in al je tranen
maar ontwapen je verdriet
met dezelfde overgave
als waarmee je huilt
Je kunt uit je as herrijzen
het geluk van het moment
zet een streep door het verleden
Heb het leven lief
als de stormwind gromt en als de lente komt
en verberg je niet
als de regen valt en als de donder knalt
zing het hoogste lied
vlieg in vogelvlucht door de blauwe lucht
heb het leven lief
en wees niet bang
Heb het leven lief
met je ogen dicht of in het volle licht
hou van wie je ziet
Pak de liefde vast en verlies haar niet
heb het leven lief
In de grijze nacht en als de morgen lacht
heb het leven lief
en wees niet bang
wees maar niet bang
1999
Dit lied – een bewerking van een Frans origineel – schrijft Han Kooreneef voor Liesbeth List, die woensdag overleed. Heb het leven lief, is haar levensmotto. Het lied maakt ook deel uit van de voorstelling die ik december 2018 met Han maak en waarin hij zijn eigen werk zingt. (Lees ook hier.) Twintig liederen waarvan Liesbeth List er drie op haar repertoire heeft staan. Naast het bovenstaande: Jij moet blijven en Wereldreis. Het gaat dan al te slecht met haar om de voorstelling te komen zien; zij zou er in goede gezondheid enorm van genoten hebben.
Zij was een bijzonder iemand. Als ik haar persoonlijker leer kennen door haar optredens in mijn Koningstheater, ontdek ik pas goed dat er twee personen in haar huizen: de vrouw die zij is en de chansonnière tot wie zij zich transformeert. En die twee mogen – nee, moeten – naast elkaar bestaan. Dus ’s middags komt zij als zichzelf binnen, is belangstellend en maakt een praatje met iedereen. En zelfs tijdens het opmaken in de kleedkamer mag zij nog gestoord. Wil je haar nog uitgebreider spreken, hier heb je haar nummer; ga je nog iets opsturen, dit is haar adres. En na afloop is zij best bereid om, inmiddels afgeschminkt en weer zichzelf, nog een praatje met studenten te maken. Maar daartussenin, op het podium, is zij La Grande Dame van het chanson en daarvoor – en ook om haar onzekerheid te maskeren – zijn de pruik, make up, haute-couturejurk en elegantie noodzakelijk.
La Grande Dame van het chanson is zij ontegenzeglijk en die waardering mag zij in eigen land niet altijd ervaren. Ze is pas twintig als zij met Ramses Shaffy gaat werken. Hij is haar levenspartner en zal dat blijven. Dat dit alleen op artistiek vlak geldt, ligt niet aan haar, maar aan zijn geaardheid. Maar het is een vriendschap door dik en dun en letterlijk tot aan de dood, want als Ramses 1 december 2009 stervende is, wordt Liesbeth gebeld en zij stelt hem gerust in zijn doodsstrijd en fluistert hem in dat hij mag gaan.
Liesbeth List heeft internationale allure, zingt Charles Aznavour, Jacques Brel, Rod McKuen, Mikis Theodorakis, die zij ook allen persoonlijk kent. In die jaren verkeert zij ook voortdurend in kringen van zangers, acteurs en schrijvers. Met Cees Nooteboom is zij langdurig getrouwd. Een slechte combinatie, want hij voelt zich ver boven haar verheven en breekt haar, toch al geringe zelfvertrouwen tot op het bot af. Als Vrij Nederland haar, na hun scheiding, interviewt, lucht zij haar hart. Jaja, een goede schrijver, dat wel, maar als je met zo iemand getrouwd bent, leer je wel anders…
Zij vertolkt niet alleen Nederlandstalig repertoire en haar albums verschijnen ook in Duitsland, Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Omdat zij zo goed kan interpreteren, wil iedereen zijn repertoire wel bij haar kwijt. Maar omdat zij, door haar steeds onzekerder aard, niet graag meer zelf op de voorgrond staat, ziet men haar bovenal als de wederhelft van Ramses Shaffy en de stem van de grammofoonplaat.
Dat verandert als Frank Boeijen in 1994 List, haar mooiste plaat produceert, met daarop en op de albums die de jaren daarna kort op elkaar verschijnen, bestaand werk van zijn hand dat haar uitstekend past, zoals De verzoening:
[Luister hier.]
Het was een onbekende weg
Die ik heb afgelegd
Na het licht op zoek naar het donker
Verlangen naar verlangen
Uit dat harnas van spijt
Jaloezie en belangen
Onderweg spuwden stuurlui aan
Wal hun gal
Zij hebben nooit iets bereikt
Ik bleef eigenwijs
En toen zag ik jou
Ik bent zoveel voor je geweest
Een moeder een dochter
De mooiste vrouw
Maar als altijd met iemand
Die nooit iets zeker weet
Won mijn twijfel van ons geluk
Maar vanavond ben ik hier terug
En ik vraag je
Heb me lief
heb me lief
Heb dit lichaam lief
Bemin mij bevrijd mij
Van het duister in mijn hoofd
Mijn straat loopt hier dood
Wat achtervolgde mij hiernaartoe
Was het de prijs van de roem
Of het verlangen voor één nacht
Iemand te vertrouwen
Of was het die hyena, die jakhals
Die wacht tot ik neerval
En waarvan ik dacht
Dat het een vriend was
Maar zijn wij samen niet
Sterker dan alles wat mij bedreigt
Ik sta klaar voor de strijd
Met als wapen de waarheid
En die is
Heb me lief
heb me lief
Bemin mij bevrijd mij
Van dat gevoel van schuld
Verraad mij met een kus
Heb me lief, heb me lief
Ik weet, meer vragen kan ik niet
Wij verzoenen ons vannacht
Bemin mij, streel mij, heel mij
Heb me lief
1994
Maar ook speciaal voor haar geschreven teksten, zoals van onder anderen Han Kooreneef (het gedicht van vandaag) en Freek de Jonge, die op haar verzoek het lied Oude foto [*] schrijft.
[Luister hier een fragment.]
Indië, lang geleden
Multatuli, bang verleden
Op moeders arm
Wat was het warm
Er ligt een oude foto op tafel
Mijn moeder met mij op de arm
Mijn dochters hand ligt op m’n schouder
Wat is ze warm
Ze houdt me vast
En laat me nooit meer los
Houdt me vast, verlicht de last
En laat me nooit meer los
Houvast, hou vast
Los vast
En nu ben ik ouder, ouder dan mijn ouders
Veel ouder dan mijn ouders ooit geworden zijn
En nu ben ik moeder, moeder dan mijn moeder
Meer moeder dan mijn moeder ooit heeft kunnen zijn
Arm kind op moeders arm
Het heeft het warm
Ver van het vaderland
Zo los van vaders hand
Wat zou ik tegen mijn moeder zeggen?
Zij zou zeggen: "Kind wat ben je oud!"
Zou ik mijn hand ook op haar schouder leggen?
"Lief, wat ben je koud!"
Ze houdt me vast
En laat me nooit meer los
Houdt me vast, een loden last
En laat me nooit meer los
Laat los, laat los
Los-vast
En nu ben ik ouder, ouder dan mijn ouders
Veel ouder dan mijn ouders ooit geworden zijn
En nu ben ik moeder, moeder dan mijn moeder
Meer moeder dan mijn moeder ooit heeft kunnen zijn
1996
[*]
Liesbeth List in het boek Ik heb je lief. De liedjesteksten: “Ik kijk altijd naar een fotootje van mijn moeder met mij op de arm. Toen ik achtentwintig werd, nam ik het fotootje en ik dacht: mama, ik heb jou overleefd. Mijn moeder was achtentwintig toen ze overleed. (Ze pleegde zelfmoord, FV.) Dus ik bel Freek op en ik zeg: “Ik heb een onderwerp voor een tekst.” Ik vertel hem dat toen Elisah werd geboren, ik het fotootje weer had gepakt en gedacht: mama, wat erg dat jij dit niet mag meemaken. Ik heb een kind! En toen ik vijftig werd, had ik de foto van mijn vader gepakt, die op die leeftijd was gestorven, en ik had hem gezegd: ‘Papa, ik heb je overleefd.’” Toen zei Freek: “Stop maar, ik heb het.” De volgende dag belt hij me al op. “Ga zitten,” zegt hij, “want je gaat janken.” […] Freek leest de tekst voor. Toen ik na een aantal dagen proberen uitgejankt was, kon ik de tekst zingen. Het was een soort therapie. En de eerste keer dat ik op het toneel stond, zorgde ik dat de nagels heel diep in het vel van mijn handen kwamen, want ik mocht niet huilen terwijl ik dit zong.”
Met dit ijzersterke materiaal wint zij haar zelfvertrouwen terug en zelfverzekerd gaat ze daarmee het theater in. De intensiteit van haar materiaal en vakmanschap maakt zoveel indruk dat Albert Verlinde haar in 1999 vraagt de hoofdrol te vertolken in de musical Piaf. Sinds 1994 volgen – bijna twintig jaar lang – alleen maar succesjaren.
En dat het dan, januari 2013, stopt, komt alleen maar omdat zij, inmiddels 72 jaar, het zo niet langer wil. Moe van al die intensieve avonden. Wel blijft zij incidenteel optreden, ook nadat haar man – restaurateur Robert Braaksma, vader van dochter Elisah – in 2014, pas 64 jaar oud, aan een ziekte overlijdt. Maar in 2017 houdt het noodgedwongen op: er wordt een vorm van dementie bij haar vastgesteld en Elisah waakt dag en nacht over haar. Nee, geen interviews. Er verschijnt dat jaar een biografie, geschreven door Dave Boomkens, en daar staat immers alles al in.
Han Kooreneef, Albert Verlinde en andere intimi bezoeken haar nog in het verzorgingshuis waar zij inmiddels woont en zo blijf ik op de hoogte van hoe het haar vergaat. Zoals dat de Liesbeth die zij is en de Liesbeth tot wie zij zich transformeert, zijn samengevallen en zij haar bezoek ontvangst in de outfit van La Grande Dame en dan graag herinneringen ophaalt aan Ramses. Daar luisteren zij graag naar, hoe vaak zij ze ook vertelt. Hoe slechter het met haar gaat, hoe meer zij benadrukken hoe lief en bijzonder zij was en is en in herinnering moet blijven. Woensdag 25 maart sterft zij in haar slaap. Ik stel mij voor dat zij vlak voor dat laatste moment droomt dat Ramses zachtjes binnenloopt in haar slaapkamer, aan haar bed komt zitten en zegt: “Ga nu maar met mij mee. Het is goed zo.” Allebei gekleed om op te treden lopen ze de deur uit als is het van de coulissen naar daar waar het licht voor hen straalt. Want natuurlijk gaat ze mee. Weer bij Ramses zijn, ja, zij wil niets liever.
