maandag 09 juli 2018
Het is gepast dat bijna niets
bekend is van jouw leven, geen
geboorteplaats of sterfdatum.
In Vlissingen of Middelburg heb je
geschilderd in de tweede helft
van de Gouden Eeuw, een paar
stillevens steeds herhaald
van uitverkoren vruchten,
soms een bont getijdenboek
van vlinders op de uitstalsteen
of achtergrond geprikt – jouw kuise
repliek op precieuze tinnen
bekers, op bokalen, plompe glazen
en schalen porselein gekanteld
voor vertoon van Franse vijgen,
granaatappels, geknakte eenden-
halzen, tulpen, lelies, pinkster-
bloemen. In de schil van een
citroen spiralend over luxe
stof zie jij het sprekende bewijs
van eindeloze zelfbewondering
van tijdgenoten – Van Beijeren,
Kalf, Rachel Ruysch. Jij groet hen
perfect in pose, gaat gildeloos
je gang – een affineur van licht,
bewonderaar van vijf
oranje abrikozen.
2018
In de stille achterkamer – Gedichten bij schilderijen van Adriaen Coorte en Jan Mankes. Door de Zuid-Afrikaanse schrijfster Marlene van Niekerk (Caledon, 1954), die wij in het Nederlands kennen van haar vertaald proza: De vrouw die haar verrekijker had vergeten (korte verhalen, 1992), Triomf (roman, 1994), Agaat (roman, 1994), Memorandum (roman, 2006) en De Sneeuwslaper (korte verhalen, 2009), maar die in eigen land haar literaire carrière begon met twee gedichtenbundels: Sprokkelster (1977) en Groenstaar (1983).
Van Van Niekerk, docent creatief schrijven aan de Universiteit van Stellenbosch, is met In de stille achterkamer nu ook voor het eerst poëzie vertaald – door haarzelf overigens, zij het in samenwerking met Henda Strydom. Gedichten, afgedrukt in zowel het Zuid-Afrikaans als in Nederlandse vertaling, die alle zijn geïnspireerd door de stillevens van de schilders Adriaen Coorte (ca. 1659-1707) en Jan Mankes (1889-1920). Ook de schilderijen zelf staan fraai in kleur afgedrukt op glanzend wit papier, wat de bundel bijzonder fraai maak van vorm.
Van inhoud is die dat zeker ook. Van Niekerk is niet de eerste dichter die zich liet inspireren door de stillevens van Coorte: tafels met vruchten (onder meer een takje kruisbessen, twee perziken, drie mispels, vier en – in het gedicht hierboven – zelfs vijf abrikozen), maar ook onder meer vijf schelpen, een bundel asperges en… een enkele vlinder. Ook aan Mankes’ schilderijen van onder meer voorwerpen (zoals olieflesjes), zichzelf (twee zelfportretten), veel dieren (haan, kraai, lijster, parelhoen, uil en vleermuis) en een sneeuwlandschap is al vaker poëzie gewijd. Maar het leest steeds of Marlene van Niekerk een studie van de werken en de levens van de beide schilders heeft gemaakt en gaandeweg het kijken naar een bepaald schilderij ook de maker steeds beter heeft leren doorgronden en daarop reflecteert. Zij spreekt hen dan ook aan: In de schil van een citroen […[ zie jij het sprekende bewijs van eindeloze zelfbewondering van tijdgenoten […]. Jij groet hen perfect in pose, gaat gildeloos je gang […], bewonderaar van vijf oranje abrikozen. Of in het Zuid-Afrikaans: In die suurlemoen se skilpirale […] sien jy die sprekende bewys van ure lange selfbewondering van tydgenote […] . Jy groet hulle, perfek in pose, gaan gildeloos jou gang […], bewonderaar van vyf oranje appelkose.
