dinsdag 01 mei 2018
Het leven wordt plotseling ontroerend
als je denkt aan de posterijen,
niet de bezorgers langs de huizen,
maar aan de hele organisatie.
Aan de hagelwitte Zweedse broden
na de oorlog, aan de hond
die zijn baas aan zijn kraag
nar het dorp trok,
aan mevrouw E., die er niet
teleurgesteld uitziet.
En aan de Ile de France
die na dertig jaar varen
in Japan werd gesloopt.
1963
[Zie ook de logboeken: hier en hier]
Meteen na de tweede wereldoorlog is de mens nog ontredderd. Ook op de westerse kunstenaars drukken die verschrikkelijke gebeurtenissen hun stempel. Want de rook is amper opgetrokken en hoe maak je kunst over de actualiteit als je die nog niet kunt bevatten? En dus gaan ze de chaos dan maar te lijf. Hoe? Door haar weer te geven.
Een groep Deense, Belgische en Nederlandse kunstenaars noemt zich Cobra (naar Copenhagen, Brussel en Amsterdam. Hun motto: vitale kunst wordt gemaakt door vrije mensen. En dus bestrijden ze alles wat die vrijheid in de weg staat. Kunst moet ontstaan vanuit haar oerbron, moet spontaan, direct en puur zijn. Expressiviteit die niet belast is of wordt door ratio en esthetiek.
In Nederland: onder leiding van de schilder Karel Appel, Constant en Corneille en de dichters Hugo Claus, Gerrit Kouwenaar en Lucebert – de Vijftigers, oftewel de Experimentelen.
Maar dan komt er een generatie op die al verder van de puinhopen af staat en vindt dat er zich na de chaos al een nieuwe realiteit aandient. Die hoef je niet groot en ‘vrij’ in woord te brengen; je kunt je richten op het individu en wat die denkt en voelt. Andere 'oerbronnen', zoals liefde, verdriet, ziekte, dood…
Het leven wordt plotseling ontroerend, begint Judith Herzberg (1934) dan ook in bovenstaand gedicht, afkomstig uit Zeepost, haar debuut. Zij is een van die ‘nieuwe dichters’, hoewel de oorlog alles behalve aan haar voorbij is gegaan. Als de Duitsers het kamp ontruimen waar zij zijn geïnterneerd, worden alle joden op transport gezet naar Westerbork en vervolgens gedeporteerd naar Bergen-Belsen. Ook haar ouders (haar vader is de beroemde schrijver-jurist Abel Herzberg) en Judith en haar broer, maar die weten met z'n tweeën te ontsnappen en duiken onder.
Nog even over het gedicht. Wie mevrouw E. is, weet ik niet. De hond die zijn baas aan zijn kraag naar het dorp trok wel, want in de noten achterin schrijft Judith Herbzerg:
De herdershond Caline heeft zijn baas, de schaapsherder Ulysse Chevron uit het Franse dorp Legt in de Jura, aan zijn kraag naar huis gesleept nadat deze ernstig ziek was geworden. Hij deed zes uur over deze tocht.
Wat de Ile de France – die na dertig jaar varen in Japan werd gesloopt – was, schrijft zij niet, maar dat zoeken we even op: passagiersschip van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd, gebouwd in 1914, in 1933 verkocht aan Frankrijk en in 1957 gesloopt in Japan.
